Albert Moukheiber: ‘Ons brein houdt ons voor de gek. Des te beter!’

Patrick Schobbens - Director Private Banking Brabant wallon

Albert Moukheiber is doctor in de neurowetenschappen, psycholoog, clinicus en universiteitsprofessor. Daarnaast is hij ook de auteur van het boek ‘Votre cerveau vous joue des tours‘ (vrij vertaald: uw brein houdt u voor de gek). Hij wil ons een beter inzicht geven in hoe we denken, leren en beslissingen nemen. En ons bovendien, wars van dogma’s, leren omgaan met onzekerheid. Ten slotte wil hij ook de deuren openen naar een complex, fascinerend universum waar we nog lang het fijne niet van weten.

Wat houdt u bezig?

Wat mij enorm boeit is hoe je kennis over de werking van onze hersenen kunt delen met het grote publiek, zonder te vervallen in vereenvoudigingen. Dat we complexe wezens zijn maakt ons interessant. Als we over onze hersenen praten, hebben we de neiging te vereenvoudigen waardoor interessante informatie verloren gaat. Het is de taak van een wetenschapper om namens het grote publiek te spreken. In eenvoudige bewoordingen, maar zonder simplistisch te zijn. En met oog voor de complexiteit, maar zonder de materie ingewikkeld te maken.

Welke dingen blijven je verbazen?

Ik vind het heel geruststellend dat we vaak de bal misslaan. Er is nog zoveel om te ontdekken en dat boeit mij. Onze hersenen houden van patronen en schema’s die overleven een stuk makkelijker maken. Als je je ergens op voorbereidt, probeer je in feite in te schatten wat er hoogstwaarschijnlijk gaat gebeuren. Als er zich dan een onverwachte gebeurtenis voordoet, kan dat een groot probleem zijn. Daarom is het belangrijk om systemen te creëren waarmee we ons op buitengewone scenario’s kunnen voorbereiden.

Zoals de coronacrisis of de opwarming van de aarde?

Neen, toch niet. Epidemiologen en virologen voorspellen deze pandemie namelijk al heel lang. De opwarming van de aarde werd daarnaast al in de jaren vijftig ontdekt. Het probleem hier is dat de informatie niet voldoende circuleert! Volgens kunstmatige intelligentie-onderzoeker Eliezer Yudkowsky zijn drie scenario's catastrofaal voor een systeem:

Beleidsmakers die geen juiste beslissingen nemen omdat ze daar geen belang bij hebben

onvoldoende eensgezindheid om daadkrachtig op te treden (we zijn het eens over wat moet gebeuren, maar slagen er niet in dit te coördineren)

asymmetrische informatie: enkele personen beschikken over de juiste informatie, maar slagen er niet snel genoeg in om ze naar buiten brengen en een catastrofe te voorkomen. Covid-19 en de opwarming van de aarde zijn schoolvoorbeelden daarvan.

En een zwarte zwaanzwarte zwaan dan?

We mogen onwaarschijnlijkheid niet verwarren onvoorspelbaarheid. Zodra je een fenomeen kunt voorspellen, is het niet langer een zwarte zwaan. Hoe wapen ik mijn systeem tegen gebeurtenissen die ik niet kan voorspellen? Kijk even hoe het leger dit aanpakt: met goede communicatie, een sterk samenhorigheidsgevoel en methodes om als één geoliede machine samen te werken. Militairen weten niet waar het gevaar vandaan zal komen, maar zijn op alle situaties voorbereid. Eenzelfde aanpak tref je aan bij ruimtemissies.

Ons leven is voortdurend gebaseerd op vooronderstellingen. Zouden we zonder deze aannames niet kunnen overleven?

Inderdaad. Ik heb inzicht in hoe objecten zich voortbewegen en ken de zwaartekracht. Zo weet ik dat auto’s niet kunnen teleporteren, noch in slechts enkele seconden 150 km per uur kunnen halen. Ik kan hun snelheid inschatten en op basis daarvan beslissen of ik veilig de straat kan oversteken. Hetzelfde geldt wanneer ik loop of dingen opraap. De stabiliteit van objecten in de ruimte vormt het uitgangspunt. Bij goocheltrucs worden dergelijke diepgewortelde vooronderstellingen onderuitgehaald.

En dus is het ook een kwestie van vertrouwen?

Een vertrouwensband is inderdaad belangrijk in sociale cognitie. Onze veronderstellingen zijn gebaseerd op vertrouwen. Ons brein moet kunnen voorspellen om zich aan te passen. Die voorspellingen bepalen dan weer hoe we reageren. Alles tot in detail analyseren is onmogelijk, en dus gaan we ons automatisch baseren op benaderingen, gissingen, voorspellingen... en dat werkt behoorlijk goed!

Ons brein houdt ons voor de gek, maar is dat erg?

Nee. Het is in ieder geval niet mogelijk om de vooroordelen van ons brein te overwinnen. En evenmin wenselijk. Wij hebben deze mentale voorstellingen nodig omdat zij ons toelaten om subjectief te zijn. Die subjectiviteit is noodzakelijk voor de sociale cohesie. Vergeet niet dat we in de eerste plaats sociale dieren zijn. Eerlijkheid en objectiviteit zijn dan niet het allerbelangrijkste. Stel je voor dat ik met mijn moeder op net dezelfde manier zou omgaan als met mijn buurman, dat is toch ondenkbaar!

Hoe kunnen we het succes van fake nieuws verklaren?

Fake nieuws is zeker geen nieuwigheid. Het heeft altijd bestaan, zelfs in het oude Egypte. Het succes ervan schuilt in de dubbelzinnige, onzekere of nieuwe onderwerpen die aan bod komen. Het is deze ambiguïteit die maakt dat onze interpretatie van de werkelijkheid niet meer eenduidig is. Er zijn twee soorten van opzettelijk fake nieuws: politiek (ideologisch) en economisch geïnspireerd. Als je fake nieuws even buiten beschouwing laat, dan is de toenemende ongelijkheid ongetwijfeld de gevaarlijkste evolutie. Hierdoor wordt het vertrouwen uitgehold en neemt de polarisering toe. Tegenover de veel ernstigere problemen die onze democratische samenlevingen bedreigen is fake nieuws slechts het topje van de ijsberg.

Deel het artikel

Meer over: