België heeft een kleine open economie. Een globale terugkeer naar het protectionisme kan dus belangrijke risico’s inhouden voor ons land. Tegelijkertijd kunnen we de bezorgdheden over de globalisering niet zomaar wegwuiven. Ook minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders beseft dat, als hij bij de Wereldhandelsorganisatie ijvert voor het oprichten van een inclusiever commercieel systeem, waarin bezorgdheden van de bevolkingen die gedreven worden door protectionisme, een belangrijkere rol moeten krijgen. In dit hoofdstuk staan we even stil bij de oorsprong van de protectionistische dreiging om daarna te bekijken waar de gevoeligheden voor onze economie liggen.
Oorsprong van de protectionistische dreiging
Dat het protectionistische gedachtegoed in de westerse wereld in opmars is, staat buiten kijf. Ook in België. De ongelijke verdeling van de vruchten van de globalisering zijn in dat verband een belangrijk element. De globalisering heeft namelijk een belangrijk aandeel gehad in de forse afname van de extreme armoede in de wereld over de voorbije veertig jaar. En dat had op zijn beurt veel te maken met de sterke groei in de opkomende landen, China in het bijzonder. De globale absolute toplaag slaagde er dan weer in om handig in te spelen op de mondialisering en technologische evoluties, waardoor zij haar inkomen in grote mate zag toenemen. Tegelijkertijd heeft de westerse middenklasse doorheen de laatste decennia slechts een beperkte inkomenstoename laten optekenen. De bezorgdheden van die middenklasse zijn bovendien toegenomen met de digitalisering die de laatste jaren een versnelling hoger schakelde.
Bovendien is ons democratisch systeem nog altijd georiënteerd op natiestaten, terwijl onze economie sterk geglobaliseerd is. Daardoor vinden de bezorgdheden over de globalisering die op nationaal niveau geventileerd worden, niet steeds gehoor op internationaal niveau. Er heerst met andere woorden een spanning tussen een doorgedreven globalisering, de democratische besluitvorming en de natiestaat. Deze drie elementen vormen volgens econoom Dani Rodrik het trillemma van de globalisering. De opmars van het protectionistische gedachtegoed is een electorale uiting van die al lang opgebouwde spanning, die kiest voor een democratische besluitvorming en vasthoudt aan de natiestaat, ten koste van een verdere globalisering. Het is in die context dat we de bedreiging van een terugkeer naar protectionisme moeten bekijken. Aan de ene kant is een toegenomen publiek debat welkom, maar aan de andere kant bestaat er een risico op een bruuske ommezwaai. De brexit en de verkiezing van Trump zijn uitstekende voorbeelden van zulke abrupte kantelpunten.