Hoe waardevol is kunst?

Degroof Petercam - Marketing & Communication Specialist

Kunst is een veilige haven in tijden van crisis. Nadat de wereldwijde markt voor hedendaagse kunst een tik van nagenoeg 50% had geïncasseerd, volstonden slechts twee jaren om opnieuw het pre-crisisniveau te bereiken. De krimp was te wijten aan een daling van de verkoopvolumes, maar desondanks bleven de waarderingen intact.

De vraag is dan hoe de kunstmarkt standhoudt in de huidige crisis? Tijdens het eerste kwartaal van 2021 werden recordverkoopvolumes opgetekend die de omzet van dezelfde periode in 2019 overtroffen. Door de hoge volatiliteit, de lage liquiditeit en de uiteenlopende prestaties die de verschillende kunstperiodes neerzetten, is de kunstmarkt evenwel moeilijk te doorgronden. Het is een markt waar nu eenmaal niet dezelfde factoren spelen als op de traditionele markten. Aan welke kwaliteitscriteria moet een werk dan voldoen om te kunnen spreken van een waardevol kunstwerk? Gesprek met Eugénie Dumont, Art Collections Manager.

Objectieve criteria

Hoe waardevol een werk echt is, hangt af van een heel reeks criteria die in verschillende categorieën kunnen worden opgedeeld. Bij objectieve criteria zijn authenticiteit, herkomst, toestand en wetgeving veruit de belangrijkste.

Dit houdt in dat wordt nagegaan of de verkoper inderdaad eigenaar is van het werk dat hij beweert te bezitten. De authenticiteit kan worden gecontroleerd door een expert en is aantoonbaar via een certificaat van echtheid en een bewijs van eigendom. Uit de herkomst moet blijken welke eigenaars het kunstwerk achtereenvolgens heeft gehad nadat het door kunstenaar werd vervaardigd. Als er voor bepaalde periodes geen informatie voorhanden is, rijst de vraag of het werk misschien werd ontvreemd. Op dat moment is een goede kennis van de wetgeving noodzakelijk. In sommige landen zijn er immers handelsbeperkingen die het vrije verkeer van bepaalde cultuurgoederen aan banden leggen. Zo is in Italië een speciale uitvoervergunning van de autoriteiten nodig voor kunstwerken die meer dan 70 jaar geleden zijn vervaardigd of waarvan de auteur is overleden.

Bij de hedendaagse kunst is de controle van de authenticiteit en de herkomst een stuk gemakkelijker geworden dankzij de technologische vooruitgang, en dan vooral blockchain. Dit publieke, digitale register zorgt in de praktijk namelijk voor meer transparantie en een grotere traceerbaarheid van kunstwerken. Als bovendien blijkt dat een werk deel heeft uitgemaakt van vooraanstaande collecties, kan die herkomst in aanzienlijke mate een positieve invloed hebben op de waarde ervan.

Ook de staat van het werk zal een invloed hebben op de waarde ervan. Wanneer een werk niet meer in goede staat is omdat het bijvoorbeeld in ongunstige omstandigheden werd bewaard, verliest het veel van zijn waarde. Een slecht uitgevoerde of te uitgebreide restauratie zal daarnaast een negatief effect hebben op de waarde omdat de originaliteit van de meester niet langer zichtbaar is.

Ten slotte speelt ook de nieuwigheid op de markt een rol, hetgeen tot uiting komt in het aantal keren dat het over de toonbank is gegaan. Wanneer een werk pas onlangs op de markt is verschenen of lange tijd niet te koop werd aangeboden, zal dat de geraamde waarde beïnvloeden. Omgekeerd zal het feit dat een werk langdurig in omloop is geweest een negatieve invloed hebben op de prijs ervan.

Vergelijkingscriteria

Vergelijkingscriteria zijn nuttig voor wie een werk wil waarderen door het te vergelijken met de markt. Dat kan op verschillende niveaus: het werk kan worden vergeleken met de wereldwijde kunstmarkt, met de stroming waartoe het behoort en met de artistieke tijdsgeest toen de kunstenaar het kunstwerk vervaardigde.

Een van deze criteria is de redelijke schatting, die in verband kan worden gebracht met het begrip ‘fair value’ dat gangbaar is op de traditionele markten. Dit houdt in dat de hamerprijs wordt vergeleken met de raming. Wanneer het percentage onverkochte loten te hoog is of wanneer de verkoopprijs lager ligt dan de schatting, geeft dit een negatief signaal over de waardering van het werk of de kunstenaar. Omgekeerd geven hamerprijzen die de raming overschrijden een positief signaal. Niettemin moet men voorzichtig zijn met speculatie waarbij een klein aantal bieders de prijzen kunstmatig opdrijft. Christopher Wool, een kunstenaar die al lang de aandacht trekt en waarvan de waarderingen zijn blijven stijgen, heeft zijn jaaromzet zien dalen van 46,2 miljoen dollar in 2019 tot 14 miljoen dollar in 2020 als gevolg van een kentering in de mode.

Heel concrete vergelijkingscriteria zijn daarnaast zeldzaamheid, formaat, periode en onderwerp. Deze criteria laten toe om de kwaliteit van een werk te beoordelen door het te vergelijken met werken van kunstenaars die een vergelijkbaar niveau halen, of met de kunststroming als geheel. Portretten of naakten zijn doorgaans meer gewild, en dus duurder, dan stillevens. Daarnaast kunnen de prijzen van kunstwerken van eenzelfde kunstenaar sterk verschillen naargelang de periode waarin hij ze heeft gemaakt. ‘De doop van de maskers’ van James Ensor uit het einde van de 19e eeuw is bijvoorbeeld gemakkelijk honderdduizenden dollars duurder dan een soortgelijk schilderij van 30 jaar later, ook al is het qua onderwerp, techniek en formaat zeer vergelijkbaar.

Subjectieve criteria

Een opzicht waarin de kunstmarkt sterk verschilt van de traditionele markten is modegevoeligheid. Hoewel mode een heel subjectief gegeven is, kan het de waarde van een werk op significante wijze beïnvloeden. Modeverschijnselen zijn een uiting van gedrag en kunnen door speculatie bovendien op de spits worden gedreven. Toch zijn ze een zeer belangrijk gegeven omdat ze de belangstelling van een groot aantal verzamelaars rond één enkele tendens of groep kunstenaars samenbrengen. Dit verschijnsel komt op een min of meer subjectieve en persoonlijke manier tot stand via trendsetters. Het gaat dan hoofdzakelijk om vooraanstaande personen en critici, maar ook om internationale galerieën en gerenommeerde verzamelaars. Bij deze laatste categorie moet echter een onderscheid worden gemaakt tussen echte verzamelaars enerzijds en rijke speculanten die vooral uit zijn op persoonlijk gewin anderzijds.

Modegrillen kunnen de carrière van een artiest stimuleren, maar ook zijn of haar markt vernietigen. In de nasleep van het bankroet van Lehman Brothers bood Damien Hirst al zijn werken te koop aan bij Sotheby's. Ondanks de moeilijke economische context zou het hem de grootste jaarlijkse omzet uit zijn hele carrière opleveren. De crisis van 2008 was net begonnen maar bleek geen invloed te hebben op deze verkoop omdat er een grote vraag was. Sindsdien hebben de gewijzigde mode en het overvloedige aanbod de waarde van deze kunstenaar doen kelderen. Een van zijn bekendste werken, ‘The Incredible Journey’ uit 2008 dat op 16 september 2008 nog de kaap van 1 miljoen dollar overschreed veranderde zopas van eigenaar voor slechts de helft van die prijs.

Bron: https://www.artprice.com/artist/110693/damien-hirst/index

Kunst is vooral een passie

Er zijn kortom tal van criteria waar u rekening mee moet houden alvorens u een werk aanschaft. Maar kunst moet vooral een passie zijn en mag dus niet worden gezien als een manier om snel winst te maken. De lage liquiditeit en de hoge volatiliteit van de markt brengen immers verhoogde risico's met zich mee die u niet over het hoofd mag zien in uw beleggingshorizon. Als u zich laat verleiden om in een opwelling een kunstwerk aan te kopen, dan neemt u een groot risico. Als u het nadien om een of andere reden moet verkopen, kan het werk zijn waarde hebben verloren of niet langer gegeerd zijn bij potentiële kopers. Vergeet in dit verband ook niet dat de prijzen die in het verleden werden gehaald op de kunstmarkt nooit een garantie zijn voor de toekomst.

Omring u daarom steeds met betrouwbare adviseurs als u een goede beslissing wilt nemen. Zij beschikken over de nodige expertise om u deskundig te begeleiden bij het opbouwen van een collectie die perfect aansluit bij uw doelstellingen. De afdeling Art Advisory van Degroof Petercam kan u begeleiden bij het aanleggen en/of beheren van uw collectie.

¹ https://www.artprice.com/artmarketinsight/artprice-analyses-the-art-markets-dazzling-recovery-from-the-health-crisis-in-h1-2021-fortified-by-its-digital-transformation
² https://www.artprice.com/artmarketinsight/artprice-analyses-the-art-markets-dazzling-recovery-from-the-health-crisis-in-h1-2021-fortified-by-its-digital-transformation
³ https://www.artprice.com/artist/8759/christopher-wool/index
⁴ https://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/2008/damien-hirst-beautiful-inside-my-head-forever/lot.211.html?locale=en
⁵ https://www.sothebys.com/en/buy/auction/2021/evening-sale/the-incredible-journey

Deel het artikel

Meer over: